خبرنگار : سمیرا خاتمی

چند روز پیش خبری با موضوع چند قدم مانده به مزرعه آرمانی زعفران ایرانی با عنوان طلای سرخ ایران رو به پیشرفت است در پایگاه خبری دیدگاه برتر مدیریت به چاپ رسید. در حال گذر از سایت های خبری و رسانه های جمعی بودم که چشمم به خبر «پنجه طلایی‌های تربت حیدریه»  نظرم را به خود جلب کرد.

در این خبر در مورد «45 روز نفسگیر» کشاورزان تربیت حیدریه صحبت شد که از کشاورز گرفته تا صادرکننده زعفران همگی در آن سود می برند اما در بین این افراد "پنجه طلایی هایی" هم هستند که کمتر به آن ها پرداخته شده اینان هم آبروی شهر و کشورشان را می خرند و هم گه گاه آبرو بری می کنند.

اما موضوعی که خیلی مهم است عدم رعایت بهداشت تولید و فراوری زعفران، کنترل صادرات پیاز و مزارع زیرکشت این محصول ،نبود قوانین قاطع و لازم الاجرا است. زیرا معلوم نیست که چه مرجع حقیقی یا حقوقی مسئول نظارت بر پَرکنی زعفران در ایران است؟

بر این اساس گزارشی را آماده کردیم که از نظرتان می گذرد.

این فصل برداشت زعفران در منطقه تربت حیدریه به ترتیب در سه اقلیم سرد(رُخ)، معتدل(مرکزی و زاوه) و گرم (مه ولات) از ۱۵ مهر آغاز و تا اواخر آبان ادامه دارد که در اصطلاح رسانه ای به این ایام "۴۵ روز نفسگیر" اطلاق می شود.

برای شهروندان این سه شهرستان و به خصوص تربت حیدریه و زاوه، این ۴۵ روز آن قدر عزیز و دوست داشتنی است که حتی گاه مدیران دستگاه های اجرایی نیز حاضرند کار خود را تعطیل کنند و فکر و ذهن خود را وقف خرید و فروش زعفران کنند.

این روزها که در ۴۵ روز نفسگیر تربت حیدریه به سر می بریم، مردم این خطه شب‌ها کنار هم نشسته و مشغول پَرکنی گُل زعفران هستند می شوند.

حجم کار این روزها بسیار زیاد است زیرا اگر بعد برداشت گل، وقفه ای هر چند کوتاه در پرکنی گل زعفران به وجود آید، گل ها پژمرده شده و جدا کردن محصول زعفران از گلبرگ ها به مشکل می خورد و این یعنی دیگر نمی توان ادعای رتبه نخست تولید کنندگی زعفران جهان را برای خود حفظ کرد.
انگشتان این افراد زحمت کش که گاه تا نزدیکی های صبح به کار گُل پَرکنی مشغول هستند در اثر تماس با زعفران تازه، رنگ طلایی به خود می گیرد.

و صبح ها وقتی در خیابان راه می روی در کنار کشاورزان و افرادی که به صورت حرفه ای به شغل گل پرکنی مشغول هستند، افراد و صاحبان حرفه های زیادی را از راننده تاکسی گرفته تا مامور پاکبان شهرداری، بقال و میوه فروش و کارگر تعویض روغنی می بینی که انگشتان دست هایشان طلایی رنگ شده است.
به عبارت دیگر افراد شاغل در اکثر واحدهای صنفی تربت حیدریه که صنفشان نیز به هیچ وجه ارتباطی با زعفران ندارد در کنار حرفه اصلی خود، بقچه گل زعفرانی کنارشان گذاشته و به کار پَرکنی مشغول شده اند.
البته اگر به درون زندگی همه این افراد نگاه کنی در می یابی که به نان شبشان هم محتاجند و از چند ماه قبل برای رسیدن به فصل برداشت زعفران لحظه شماری کرده اند.

در این میان مساله این است که بدانیم دست اندرکاران زعفران چه در استان خراسان جنوبی و چه در استان خراسان رضوی تاکنون نتوانسته و یا نخواسته اند در زمینه رعایت بهداشت تولید و فراوری زعفران، کنترل صادرات پیاز و مزارع زیرکشت این محصول قوانین قاطع و لازم الاجرا و البته بازدارنده ای وضع کنند. مثلا معلوم نیست که چه مرجع حقیقی یا حقوقی مسئول نظارت بر پَرکنی زعفران در ایران است؟ یا آیا قیمت زعفرانی که به این شکل پرکنی و به بازار عرضه می شود با قیمت زعفرانی که در یک آزمایشگاه مدرن پرکنی، استریل ومیکروب زدایی می شود یکی است؟  

مشکل اصلی صنعت زعفران فقدان یک نهاد نظارتی است و این خاص مرحله پاک کردن زعفران هم نیست.
بیشتر خریداران زعفران چون با اصول فنی و علمی آشنایی ندارد قادر به شناسایی زعفران با کیفیت نیستند در واقع خریداران به هیچ وجه از روند پرکنی و فراوری زعفران آگاهی ندارند و این وظیفه مسئولان حوزه نظارتی است که در این خصوص اطلاع رسانی کنند.

در حال حاضر زعفرانی که میکروبی باشد و فرایند استریل صورت می گیرد پر هزینه تر از زعفران های که رعایت استریل نشده است اما در عمل چنین نیست .

این امر باعث شد که شخصا در لباس خریدار به سراغ خرده فروشان مشهد و به خصوص کاسبان بازارهای بزرگی چون " امام رضا(ع) "، " زیست خاور " و موارد مشابه مراجعه کرده و دیده ام که به جای معرفی برندهای استاندارد و معروف زعفران ایرانی، زعفران تقلبی را به صورت فله ای عرضه می کنند و این بدان معناست که هیچ کنترلی بر کار این خرده فروشان در مشهد وجود ندارد.

شیوه کار خرده فروشان به این شکل است که برندهای معروف و معتبر زعفران را پشت سرشان می گذارند و در جلوی ویترین و جایی که بیشتر چشم مشتری را به خود جلب کند در یک تُنگ شیشه ای مقدار زیادی زعفران ریخته و مقداری هم آب داخلش می پاشند تا بوی زعفران شامه مشتری را بنوازد.
حتی برخی از صادرکنندگان مشهد نیز حاضرند برای رسیدن به سود کم خود، زعفرانی که با تلاش زیاد به دست می آید را به قیمت بسیار ناچیز صادر کنند زیرا آنها توجهی به اصالت و ملی بودن این محصول ندارند.
یک نکته مثبت و استثنایی در گیاه زعفران وجود دارد و آن این که زعفران خاصیت میکروب زدایی دارد.
این بدان معناست که بارمیکروبی زعفران در ابتدای فصل بسیار بالاست اما هر چه از فصل دور می شویم زعفران خودش میکروب زدایی می کند و به قول معروف بار میکروبی زعفران به صورت مداوم پایین می آید و به عبارت عامیانه بار پارسال زعفران "صدی  ۹۰ بار میکروبی امسال را ندارد".

ذکر این واقعیت موجب سلب مسئولیت از معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی و اداره استاندارد و از همه مهمتر فرهنگ سازی توسط رسانه های جمعی نمی شود به خصوص آن که اداره کل استاندارد، برای زعفران استاندارد اجباری وضع کرده و بر این اساس این اداره موظف است محصول غیر استاندارد زعفران را از بازار جمع کند در حالی که هم اکنون این اقدام انجام نمی شود.

مشاهدات حاکی است هم اکنون در تربت حیدریه حتی یک واحد صنفی را نمی توانید یافت که دفتر نمایندگی یک برند زعفرانی معتبر باشد و دست بر قضا زعفران در تربت حیدریه به همان سبک و سیاق خرده فروش مشهد عرضه می شود.